CGT is nog steeds effectief en de eerste keus bij behandeling van CVS - VGCt Kennisnet (2024)

Er is momenteel veel discussie rondom de PACE-trial, een studie uit 2011 die de effectiviteit van cognitieve gedragstherapie (CGT) voor CVS/ME onderzocht en in de Lancet werd gepubliceerd. De auteurs concludeerden dat CGT leidt tot een afname van vermoeidheid en verbetering van het functioneren. Zij concludeerden op grond van een aanvullende analyse dat een subgroep van patiënten volledig herstelde van het chronischevermoeidheidssyndroom (CVS). Niet iedereen onderschrijft deze conclusies, hoewel de onderbouwing van de bezwaren veelal ontbreekt.

Auteur: Gijs Bleijenberg

(Meta)onderzoeken

De conclusie dat een behandeling effectief is voor een aandoening, kan niet gebaseerd kan worden op slechts één studie. Er zullen altijd meerdere, zorgvuldig gecontroleerde effectstudies verricht moeten zijn die in dezelfde richting wijzen. Er zijn verschillende meta-analyses gepubliceerd in peer-reviewed tijdschriften waar de effectiviteit van CGT voor CVS/ME bepaald werd door meerdere studies tezamen te analyseren. In al deze meta-analyses kwam men tot de conclusie dat CGT leidt tot een afname van vermoeidheid en beperkingen in CVS/ME (Castell et al, 2011; Malouff et al 2008; Price et al, 2008).

Sinds de laatste meta-analyse zijn er ook weer nieuwe effectstudies verschenen. Ook deze studies laten, op één na, een positief effect zien van CGT op vermoeidheid en beperkingen. De vigerende richtlijn in Nederland, opgesteld door diverse beroepsverenigingen waaronder de VGCt, adviseren CGT als eerstekeusbehandeling in Nederland voor CVS/ME. De discussie rondom de PACE-trial doet niets af aan deze conclusie.

Positieve effecten cgt

In Nederland wordt het protocol gebruikt dat is ontwikkeld door het Nederlands Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid (NKCV,www.nkcv.nl; Knoop en Bleijenberg, 2010). Het NKCV heeft de effecten van deze behandeling getoetst in diverse gerandomiseerde en gecontroleerde studies bij adolescenten met CVS (individuele face-to-face-therapie en CGT via internet) en volwassenen (individuele therapie, groepstherapie, zelfbehandelingsinstructies, getrapte zorg en internettherapie).

Eén gecontroleerde, niet-gerandomiseerde, studie liet geen effect zien van CGT als groepsbehandeling. De overige 6 gerandomiseerde en gecontroleerde studies laten allemaal een positief effect laten zien van CGT op vermoeidheid en beperkingen (zie referenties). Een subgroep van patiënten herstelt volledig van CVS, de meerderheid profiteert. Een zevende studie, een studie naar de effectiviteit van internet-cgt bij volwassenen is afgerond en binnenkort zullen ook hiervan de resultaten bekend zijn.

Er zijn inmiddels ook drie Nederlandse implementatiestudies gepubliceerd, waaronder een gerandomiseerde en gecontroleerde studie, die laten zien dat CGT voor CVS/ME ook effectief kan worden toegepast in de reguliere ggz, dus buiten een gespecialiseerd behandelcentrum voor vermoeidheid. Het is moeilijk voorstelbaar hoe mensen tot de conclusie komen dat CGT voor CVS/ME niet effectief is.

Bronnen

• Castell B.D., Kazantzis N., Moss-Morris R.E. Cognitive Behavioral Therapy and Graded Exercise forChronic Fatigue Syndrome: A Meta-Analysis. Clin Psychol Sci Prac 18: 311–324, 2011
• Knoop H., Bleijenberg G. Het chronisch vermoeidheidssyndroom: behandelprotocol cognitieve gedragstherapie voor CVS. Houten: Bohn, Stafleu en van Loghum 2010.
• Malouff, J.M., Thorsteinsson, E.B., Rooke, S.E., Bhullar, N, Schutte N.S. (2008). Efficacy of cognitive behavioral therapy for chronic fatigue syndrome: A meta-analysis. Clin Psychol Rev. 28:736-745
• Price J.R., Mitchell E., Tidy E. & Hunot V. (2008). Cognitive behaviour therapy for chronic fatigue syndrome in adults. Cochrane Database of Systematic Reviews, 3.
• Richtlijn Chronisch Vermoeidheidssyndroom:http://nkcv.nl/app/uploads/2015/10/richtlijn-chronisch-vermoeidheidssyndroom-cvs.pdf
• Bazelmans E., Prins J.B., Lulofs R., van der Meer J.W.M., Bleijenberg G. (2005). Cognitive behaviour group therapy in chronic fatigue syndrome: a wait-list controlled study. Psychother Psychsom, 74, 218-24.
• Prins J.B., Bleijenberg G., Bazelmans E., Elving L.D., de Boo T.M., Severens J.L., van der Wilt G.J., Spinhoven P., van der Meer J.W. (2001). Cognitive behaviour therapy for chronic fatigue syndrome: a multicentre randomised controlled trial. Lancet. 357(9259):841-7.
• Stulemeijer M., de Jong L.W., Fiselier T.J., Hoogveld S.W., Bleijenberg G. (2005). Cognitive behaviour therapy for adolescents with chronic fatigue syndrome: randomised controlled trial.BMJ. 330(7481):14.
• Knoop H., Van der Meer J.W.M., Bleijenberg G. (2008). The effectiveness of self-instructions for chronic fatigue syndrome: a randomised controlled trial. British Journal of Psychiatry, 193: 340-341.
• Tummers M., Knoop H., Bleijenberg G. (2010). Effectiveness of stepped care for chronic fatigue syndrome: a randomized non-inferiority trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 78:724-731.
• Nijhof S.L., Bleijenberg G., Uiterwaal C.S., Kimpen J.L., van de Putte E.M. (2012). Effectiveness of internet-based cognitive behavioural treatment for adolescents with chronic fatigue syndrome (FITNET): a randomised controlled trial. Lancet, 14;379(9824):1412-8.
• Wiborg J.F., van Bussel J., van Dijk A., Bleijenberg G., Knoop H. (2015). Randomised controlled trial of cognitive behaviour therapy delivered in groups of patients with chronic fatigue syndrome. Psychother Psychosom, 84(6):368-76.
• Janse A., Worm-Smeitink M., Bussel-Lagarde J., Bleijenberg G., Nikolaus S., Knoop H. (2015). Testing the efficacy of web-based cognitive behavioural therapy for adult patients with chronic fatigue syndrome (CBIT): study protocol for a randomized controlled trial. BMC Neurol. 15:137.
• Scheeres K., Wensing M., Knoop H., Bleijenberg G. (2008). Implementing cognitive behavioral therapy for CFS in a MHC: a Benchmarking Evaluation. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76:163-171.
• Tummers M., Knoop H., Van Dam A., Bleijenberg G. (2012). Implementing a Minimal Intervention for Chronic Fatigue Syndrome in a Mental Health Centre: a Randomized Controlled Trial. Psychological Medicine, 42:2205-15.
• Wiborg J.F., Wensing M., Tummers M., Knoop H., Bleijenberg G. (2014). Implementing evidence-based practice for patients with chronic fatigue syndrome. Clin Psychol Psychother, 21:108-14.

Gijs Bleijenberg is emeritus hoogleraar Radboudumc en voormalig hoofd van het Nederlands Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid

VGCt

De Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve therapieën is de wetenschappelijke vakvereniging voor cognitief gedragstherapeuten en cognitief gedragstherapeutisch werkers in Nederland.